هپاتیت اتوایمیون

در این مقاله قصد داریم به هپاتیت اتوایمیون بپردازیم با ما همراه باشید.

هپاتیت اتوایمیون (Autoimmune Hepatitis – AIH) یک بیماری مزمن و جدی کبدی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم کبد حمله کرده و باعث التهاب می‌شود. کبد به عنوان مرکز حیاتی متابولیسم، اگرچه توانایی ترمیم بالایی دارد، اما التهاب طولانی‌مدت و درمان‌نشده ناشی از AIH می‌تواند به آسیب دائمی، فیبروز، سیروز و در نهایت نارسایی کبدی منجر شود.

اگرچه علت دقیق این بیماری هنوز کاملاً مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محرک‌های محیطی (مانند عفونت‌های ویروسی خاص یا داروها) باعث می‌شوند که سیستم ایمنی، بافت‌های کبد را به عنوان یک عامل خارجی (آنتی‌ژن) تشخیص داده و به آن حمله کند.

هپاتیت اتوایمیون

۱. انواع و علائم هپاتیت اتوایمیون

هپاتیت اتوایمیون معمولاً به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود، که تشخیص آن‌ها بر اساس نوع آنتی‌بادی‌هایی است که در خون بیمار یافت می‌شوند:

• نوع ۱ (AIH Type 1): این نوع شایع‌ترین شکل AIH است که در افراد با هر سنی، به ویژه زنان جوان و میانسال، دیده می‌شود. آنتی‌بادی‌های اصلی مرتبط با آن، آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA) و آنتی‌بادی ضد عضله صاف (ASMA) هستند.
• نوع ۲ (AIH Type 2): این نوع کمتر شایع است و اغلب کودکان و نوجوانان را درگیر می‌کند. آنتی‌بادی مرتبط با آن، آنتی‌بادی ضد میکروزوم کبد و کلیه (Anti-LKM-1) است.

علائم: AIH می‌تواند از هیچ علامت خاصی نداشته باشد (به ویژه در مراحل اولیه که بیماری به صورت اتفاقی در آزمایش خون کشف می‌شود) تا علائم شدید و ناگهانی بروز کند. علائم شایع عبارتند از:

• خستگی و ضعف شدید و مداوم.
• زردی پوست و چشم (یرقان) که نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کبد است.
• درد و ناراحتی شکمی در ناحیه کبد (ربع فوقانی راست شکم).
• درد مفاصل (آرترالژی) و عضلات.
• ناراحتی‌های گوارشی مانند تهوع و کاهش اشتها.
• آمنوره (قطع قاعدگی) در زنان.

۲. تشخیص و آزمایش‌های کلیدی

تشخیص AIH یک فرآیند پیچیده است که نیاز به رد سایر علل التهاب کبد (مانند هپاتیت‌های ویروسی، بیماری‌های دارویی یا کبد چرب) دارد:

• آزمایش‌های خون: اندازه‌گیری سطح آنزیم‌های کبدی (ALT و AST) و بیلی‌روبین (که در AIH معمولاً بالا هستند) و همچنین بررسی سطوح بالای ایمونوگلوبولین G (IgG).
• تست آنتی‌بادی‌ها: مهم‌ترین بخش تشخیص، شناسایی آنتی‌بادی‌های خودایمنی خاص (ANA، ASMA، LKM-1) در خون است.
• بیوپسی کبد (نمونه‌برداری): این روش قطعی‌ترین راه تشخیص است. نمونه‌برداری از بافت کبد می‌تواند میزان التهاب، وجود سلول‌های پلاسما در پورتال (نشانه بارز AIH) و درجه فیبروز یا سیروز را تعیین کند.

۳. درمان: کنترل سیستم ایمنی و التهاب

هدف اصلی درمان AIH سرکوب پاسخ ایمنی است تا حمله به سلول‌های کبد متوقف شده، التهاب کاهش یابد و آسیب کبدی به حداقل برسد.

• کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون): این داروها خط اول درمان هستند و به سرعت التهاب را کاهش می‌دهند. آن‌ها اغلب با دوز بالا شروع می‌شوند و سپس به تدریج کاهش می‌یابند.
• داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی (مانند آزاتیوپورین): این داروها معمولاً همراه با کورتیکواستروئیدها تجویز می‌شوند تا بتوان دوز کورتیکواستروئید را کاهش داد یا حذف کرد و عوارض جانبی طولانی‌مدت آن را به حداقل رساند. آزاتیوپورین به حفظ بهبودی کمک می‌کند.
• پیوند کبد: در موارد نادری که بیماری پیشرفته است، منجر به نارسایی کبدی (سیروز جبران‌نشده) شده، یا به درمان دارویی پاسخ نمی‌دهد، پیوند کبد ممکن است تنها راه نجات جان بیمار باشد.

۴. چشم‌انداز و مدیریت طولانی‌مدت

AIH یک بیماری مزمن است که اغلب نیاز به درمان مادام‌العمر دارد. بدون درمان، میزان بقا بسیار پایین است. با این حال:

• پاسخ به درمان: تقریباً ۸۰ درصد بیماران به درمان‌های اولیه پاسخ خوبی می‌دهند و التهاب کبد کنترل می‌شود.
• عود بیماری: قطع ناگهانی درمان می‌تواند منجر به عود سریع و شدید بیماری شود. بسیاری از بیماران باید سال‌ها، یا برای همیشه، دوزهای نگهدارنده دارو را مصرف کنند.
• نظارت: نظارت مداوم با آزمایش‌های خون دوره‌ای و تصویربرداری برای بررسی علائم عود یا پیشرفت فیبروز ضروری است.

به طور خلاصه، هپاتیت اتوایمیون یک بیماری خودایمنی جدی است که سلامت کبد را تهدید می‌کند. با تشخیص به‌موقع از طریق آزمایش آنتی‌بادی‌ها و بیوپسی و همچنین مدیریت دقیق با داروهای سرکوبگر ایمنی، می‌توان بیماری را کنترل کرده و از کبد در برابر آسیب‌های جبران‌ناپذیر محافظت نمود.

برای آزمایش هپاتیت در منزل کلیک کنید.

عوارض جانبی داروهای اصلی هپاتیت اتوایمیون و مدیریت آن‌ها

هپاتیت اتوایمیون

داروهایی که برای درمان هپاتیت اتوایمیون (AIH) استفاده می‌شوند، یعنی کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزون) و سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی (مانند آزاتیوپورین)، در حالی که برای کنترل التهاب کبد حیاتی هستند، می‌توانند عوارض جانبی قابل توجهی نیز به همراه داشته باشند. مدیریت این عوارض بخش مهمی از برنامه درمانی طولانی‌مدت AIH است.

۱. عوارض جانبی کورتیکواستروئیدها (پردنیزون)

پردنیزون یک داروی بسیار مؤثر در کنترل التهاب اولیه است، اما عوارض جانبی آن می‌تواند به ویژه با استفاده طولانی‌مدت مشکل‌ساز باشد:

• عوارض متابولیک:
  • افزایش وزن و پف کردگی (چهره ماه): تجمع چربی در صورت، گردن و شکم.
  • افزایش قند خون (دیابت استروئیدی): نیاز به نظارت و کنترل قند خون، به ویژه در افراد مستعد دیابت.
  • فشار خون بالا: نیاز به پایش و تنظیم داروهای فشار خون.
• عوارض استخوانی:
  • پوکی استخوان (استئوپروز): یکی از جدی‌ترین عوارض طولانی‌مدت است. برای مدیریت این ریسک، اغلب مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D و در صورت لزوم، داروهای بیس‌فسفونات تجویز می‌شود.
• عوارض روانی:
  • بی‌خوابی، نوسانات خلقی و تحریک‌پذیری: به ویژه در ابتدای درمان.
• عوارض جسمی:
  • آب مروارید (Cataracts) و گلوکوم (Glaucoma).
  • آکنه‌های پوستی و افزایش رشد موهای زائد.
  • احتمال افزایش عفونت: به دلیل سرکوب عمومی سیستم ایمنی.

مدیریت عوارض پردنیزون: اصلی‌ترین استراتژی، کاهش دوز پردنیزون به حداقل میزان مؤثر در اسرع وقت، معمولاً با افزودن آزاتیوپورین، و جایگزینی آن با دوز نگهدارنده است.

۲. عوارض جانبی داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (آزاتیوپورین و مشابه آن)

آزاتیوپورین و سایر داروهای مشابه (مانند مایکوفنولات) به حفظ بهبودی کمک می‌کنند، اما عوارض خاص خود را دارند:

• اختلالات خونی:
  • کاهش تعداد گلبول‌های سفید (لوکوپنی): این امر خطر عفونت را افزایش می‌دهد. نیاز به نظارت دقیق از طریق آزمایش خون دوره‌ای (CBC) وجود دارد.
  • کاهش پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی): می‌تواند منجر به افزایش کبودی و خونریزی شود.
• عوارض گوارشی:
  • تهوع، استفراغ و از دست دادن اشتها: این علائم معمولاً با شروع درمان رخ می‌دهند و ممکن است با مصرف دارو همراه با غذا کاهش یابند.
• سمیت کبدی:
  • در برخی موارد نادر، آزاتیوپورین می‌تواند باعث آسیب کبدی شود. اگرچه این دارو برای درمان بیماری کبد استفاده می‌شود، اما نیاز به نظارت دقیق بر آنزیم‌های کبدی دارد.
• افزایش خطر سرطان:
  • استفاده طولانی‌مدت از داروهای سرکوبگر ایمنی با افزایش اندک خطر ابتلا به برخی سرطان‌های پوست و لنفوم همراه است. استفاده از کرم ضد آفتاب و محافظت در برابر نور خورشید بسیار مهم است.

مدیریت عوارض آزاتیوپورین: معمولاً دوز بر اساس پاسخ بیمار، سطح آنزیم‌های کبدی و تعداد گلبول‌های خونی تنظیم می‌شود. در صورت بروز عوارض جانبی شدید، پزشک ممکن است دارو را قطع کرده و یک داروی جایگزین مانند مایکوفنولات موفتیل (MMF) را تجویز کند.

۳. نکات حیاتی برای بیماران AIH

برای تضمین موفقیت‌آمیز درمان و به حداقل رساندن عوارض، بیماران باید:

• همکاری مستمر با پزشک: هرگز دوز دارو را بدون مشورت با متخصص (فوق تخصص گوارش و کبد) تغییر ندهید یا قطع نکنید، زیرا این کار می‌تواند منجر به عود کشنده شود.
• پیگیری آزمایش‌ها: در دوره‌های زمانی مشخص، آزمایش‌های خون (CBC، آنزیم‌های کبدی، فریتین) را انجام دهند تا پزشک بتواند دوز مناسب را تعیین و عوارض جانبی پنهان را رصد کند.
• پرهیز از واکسن‌های زنده: به دلیل سرکوب سیستم ایمنی، واکسن‌های حاوی ویروس زنده (مانند واکسن سرخک، سرخجه، اوریون یا واکسن تب زرد) معمولاً ممنوع هستند.
• رعایت سبک زندگی سالم: رژیم غذایی متعادل برای مدیریت وزن و قند خون، و ورزش منظم برای حفظ سلامت استخوان‌ها و کاهش خطر قلبی-عروقی.

آگاهی کامل از عوارض جانبی و رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشکی، کلید حفظ کیفیت زندگی و کنترل مؤثر هپاتیت اتوایمیون است.