در این مقاله قصد داریم به فیبروم‌های رحمی بپردازیم با ما همراه باشید.
فیبروم‌های رحمی (Uterine Fibroids)، که در اصطلاح پزشکی به آن‌ها لیومیوم (Leiomyoma) نیز گفته می‌شود، توده‌های غیرسرطانی (خوش‌خیم) هستند که در دیواره یا سطح رحم رشد می‌کنند. این توده‌ها از بافت عضلانی صاف رحم و بافت فیبری تشکیل شده‌اند و اندازه‌ی آن‌ها می‌تواند از حد یک دانه بسیار ریز تا توده‌هایی بزرگ که حفره شکمی را پر می‌کنند، متغیر باشد. فیبروم‌ها بسیار شایع هستند؛ تخمین زده می‌شود که تا ۸۰ درصد زنان تا سن ۵۰ سالگی فیبروم خواهند داشت، هرچند بسیاری از آن‌ها هرگز علائمی را تجربه نمی‌کنند.
علل و عوامل خطر
علت دقیق تشکیل فیبروم‌ها کاملاً مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که ترکیبی از عوامل هورمونی و ژنتیکی در رشد آن‌ها نقش دارند:
- هورمون‌ها: استروژن و پروژسترون، هورمون‌های زنانه تولید شده توسط تخمدان‌ها، رشد فیبروم‌ها را تحریک می‌کنند. فیبروم‌ها دارای گیرنده‌های بیشتری برای این هورمون‌ها نسبت به سلول‌های طبیعی رحم هستند. به همین دلیل، فیبروم‌ها در دوران بارداری (زمانی که سطح هورمون‌ها بالا است) رشد می‌کنند و پس از یائسگی (زمانی که سطح هورمون‌ها کاهش می‌یابد) کوچک می‌شوند.
- ژنتیک: به نظر می‌رسد فیبروم‌ها دارای اجزای ژنتیکی هستند. اگر مادر یا خواهر یک زن فیبروم داشته باشند، احتمال ابتلای او نیز بیشتر است.
- سایر عوامل خطر:
- سن: شایع‌ترین سن بروز فیبروم‌ها، دهه‌های ۳۰ و ۴۰ زندگی است.
- چاقی: وزن بالا با ریسک بیشتری از فیبروم‌ها مرتبط است.
- سابقه خانوادگی: داشتن خویشاوند درجه یک مبتلا به فیبروم.
انواع و علائم فیبروم‌ها
علائم شایع فیبروم‌ها:
- خونریزی غیرطبیعی رحم: دوره‌های قاعدگی بسیار سنگین (منوراژی)، طولانی و نامنظم که می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.
- درد و فشار لگنی: احساس سنگینی یا پری در ناحیه تحتانی شکم.
- تکرر ادرار: ناشی از فشار فیبروم‌های بزرگ بر روی مثانه.
- کمردرد یا درد پاها: اگر فیبروم به اعصاب پشت رحم فشار آورد.
- درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارونی).
تأثیر بر بارداری و ناباروری
اگرچه بسیاری از زنان مبتلا به فیبروم بدون مشکل باردار می‌شوند، اما فیبروم‌ها، به‌ویژه نوع زیر مخاطی، می‌توانند بر باروری تأثیر بگذارند:
- ناباروری: فیبروم‌ها می‌توانند مسیر حرکت اسپرم یا تخمک را مسدود کنند یا مانع از لانه‌گزینی جنین در پوشش داخلی رحم شوند.
- عوارض بارداری: در صورت بارداری، فیبروم‌های بزرگ ممکن است خطر سقط جنین، زایمان زودرس، یا قرارگیری غیرعادی جنین (بریچ) را افزایش دهند.
گزینه‌های درمانی
انتخاب درمان به علائم، اندازه و محل فیبروم‌ها، و تمایل بیمار به حفظ باروری بستگی دارد:
- رویکرد انتظار فعال (Wait and See): اگر فیبروم‌ها کوچک باشند و علامتی ایجاد نکنند، اغلب نیاز به درمان ندارند.
- دارو درمانی:
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): برای کاهش درد و خونریزی خفیف.
- هورمون‌های آگونیست GnRH: برای کوچک کردن موقت فیبروم‌ها از طریق کاهش سطح استروژن. این داروها معمولاً قبل از جراحی تجویز می‌شوند.
- پروژستین‌ها: برای کنترل خونریزی شدید.
- روش‌های غیرتهاجمی و کم‌تهاجمی:
- آمبولیزاسیون شریان رحمی (UAE): با تزریق ذرات ریز به عروق خونی که فیبروم را تغذیه می‌کنند، جریان خون قطع شده و فیبروم کوچک می‌شود.
- میومکتومی (Myomectomy): جراحی برای حذف انتخابی فیبروم‌ها با حفظ رحم. این روش برای زنانی که تمایل به حفظ باروری دارند، گزینه اول است.
- هیسترکتومی (Hysterectomy): جراحی برداشتن کل رحم. این تنها راه حل قطعی و دائمی برای فیبروم است و برای زنانی که دیگر قصد بارداری ندارند و علائم شدید دارند، انجام می‌شود.
نتیجه‌گیری: فیبروم‌های رحمی یک وضعیت شایع هستند که نیازی به ترس ندارند، اما تشخیص و مدیریت به موقع آن‌ها برای جلوگیری از کم‌خونی و حفظ کیفیت زندگی ضروری است. مشورت با متخصص زنان و ارزیابی دقیق، بهترین مسیر درمانی متناسب با شرایط هر فرد را مشخص می‌کند.
برای چکاپ زنان کلیک کنید.
ریسک عود فیبروم‌ها
حتی پس از درمان‌هایی مانند میومکتومی (برداشتن فیبروم‌ها با حفظ رحم)، احتمال عود (بازگشت) فیبروم‌ها وجود دارد. این ریسک به عوامل زیر بستگی دارد:
- سن: زنانی که در سنین پایین‌تر میومکتومی انجام می‌دهند، به دلیل سال‌های طولانی‌تری که تا یائسگی پیش رو دارند و قرار گرفتن مداوم در معرض هورمون‌ها، بیشتر در معرض خطر عود هستند.
- تعداد فیبروم‌ها: اگر تعداد فیبروم‌های برداشته شده زیاد باشد، ریسک بازگشت نیز بالاتر است.
- عوامل هورمونی: تا زمانی که زن در سنین باروری باقی می‌ماند و سطح استروژن و پروژسترون بالا است، زمینه برای رشد مجدد فیبروم‌ها فراهم است.
به همین دلیل، پس از درمان، مراجعات منظم به متخصص زنان برای سونوگرافی‌های دوره‌ای جهت پایش وضعیت رحم و تشخیص زودهنگام فیبروم‌های جدید ضروری است.
مراقبت‌های پس از روش‌های کم‌تهاجمی
روش‌هایی مانند آمبولیزاسیون شریان رحمی (UAE) نیز با عوارض جانبی خاص خود همراه هستند که باید مدیریت شوند:
- درد پس از آمبولیزاسیون: شایع‌ترین عارضه، درد شدید در ۲۴ ساعت اول پس از عمل است که به دلیل قطع جریان خون فیبروم‌ها رخ می‌دهد. مدیریت این درد با داروهای مسکن قوی، جزء اصلی مراقبت‌های اولیه است.
- عوارض دوره‌ای قاعدگی: در برخی موارد، UAE می‌تواند باعث یائسگی زودرس (به ویژه در زنان نزدیک به یائسگی) یا نامنظمی‌های طولانی‌مدت قاعدگی شود، که نیاز به مشاوره هورمونی دارد.
- خطر برای باروری: اگرچه UAE کمتر تهاجمی است، اما برای زنانی که قصد بارداری دارند، معمولاً میومکتومی (حفظ رحم) بر آن ترجیح داده می‌شود، زیرا UAE می‌تواند بر ذخیره تخمدان یا خون‌رسانی به رحم تأثیر بگذارد.
راهکارهای حمایتی و تغییر سبک زندگی
برای زنانی که ریسک عود بالایی دارند یا تصمیم به انتظار فعال گرفته‌اند، تغییرات در سبک زندگی می‌تواند نقش حمایتی مهمی ایفا کند:
- مدیریت وزن: کاهش وزن و حفظ شاخص توده بدنی (BMI) سالم، می‌تواند به کاهش سطح استروژن در بدن (به ویژه استروژنی که توسط بافت چربی تولید می‌شود) کمک کرده و رشد فیبروم‌ها را کند سازد.
- رژیم غذایی: افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات (به ویژه سبزیجات چلیپایی مانند کلم بروکلی) و غذاهای حاوی فیبر بالا به تنظیم هورمون‌ها و کاهش التهاب کمک می‌کند. در مقابل، کاهش مصرف گوشت قرمز و غذاهای فرآوری‌شده توصیه می‌شود.
- ویتامین D: مطالعات نشان داده‌اند که کمبود ویتامین D با افزایش ریسک فیبروم مرتبط است. اطمینان از سطح کافی ویتامین D می‌تواند یک عامل محافظتی باشد.
به طور کلی، مدیریت فیبروم‌های رحمی یک تصمیم کاملاً شخصی است که باید با دقت و بر اساس شدت علائم، اندازه فیبروم‌ها، موقعیت آن‌ها و مهم‌تر از همه، برنامه‌های آتی بیمار برای بارداری اتخاذ شود. مراقبت و پایش مستمر، کلید موفقیت در این مسیر است.
