تفاوت دمانس و آلزایمر در سالمندان

در این مقاله قصد داریم به تفاوت دمانس و آلزایمر در سالمندان بپردازیم با ما همراه باشید.

در گفتگوهای روزمره و حتی گاهی در متون پزشکی غیرتخصصی، اصطلاحات دمانس (Dementia) و آلزایمر (Alzheimer’s Disease) اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. این در حالی است که این دو واژه، هرچند با یکدیگر ارتباط نزدیکی دارند، اما مفاهیم متفاوتی را بیان می‌کنند. درک تمایز بین دمانس و آلزایمر برای تشخیص دقیق، مدیریت بیماری و حمایت مناسب از سالمندان و خانواده‌هایشان بسیار مهم است.

دمانس (Dementia): یک سندروم چتری

دمانس یک سندروم (مجموعه‌ای از علائم) است، نه یک بیماری خاص. این سندروم به افت قابل توجه و پیشرونده در توانایی‌های شناختی فرد اشاره دارد که به اندازه‌ای شدید است که در عملکرد روزمره و استقلال او اختلال ایجاد می‌کند. دمانس نتیجه آسیب به سلول‌های مغزی است که می‌تواند در اثر بیماری‌های مختلفی رخ دهد.

علائم کلیدی دمانس شامل:

• اختلال حافظه: به‌ویژه حافظه کوتاه‌مدت (فراموشی رویدادهای اخیر).
• مشکلات زبانی: دشواری در یافتن کلمات، درک صحبت‌ها یا بیان افکار.
• مشکل در استدلال و حل مسئله: ناتوانی در برنامه‌ریزی، سازماندهی یا تصمیم‌گیری.
• اختلال در قضاوت: تصمیم‌گیری‌های نادرست یا غیرمنطقی.
• مشکل در انجام کارهای آشنا: دشواری در انجام فعالیت‌هایی که قبلاً به راحتی انجام می‌شدند (مثلاً آشپزی، رانندگی).
• تغییرات در خلق و خو یا رفتار: تحریک‌پذیری، اضطراب، افسردگی، بی‌تفاوتی یا پرخاشگری.

انواع دمانس:

دمانس می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد که برخی از شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• بیماری آلزایمر (Alzheimer’s Disease): شایع‌ترین علت دمانس.
• دمانس عروقی (Vascular Dementia): ناشی از آسیب به عروق خونی مغز، معمولاً به دنبال سکته‌های مغزی کوچک یا بزرگ.
• دمانس با اجسام لِوی (Lewy Body Dementia): با رسوب پروتئین‌های غیرطبیعی در مغز مشخص می‌شود و علائمی شبیه پارکینسون و توهمات بینایی دارد.
• دمانس فرونتوتمپورال (Frontotemporal Dementia – FTD): عمدتاً بخش‌های جلویی و گیجگاهی مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث تغییرات عمده در شخصیت، رفتار و زبان می‌شود.
• دمانس ناشی از بیماری پارکینسون: در مراحل پیشرفته بیماری پارکینسون رخ می‌دهد.
• انواع نادرتر: مانند دمانس ناشی از بیماری هانتینگتون، دمانس کروتزفلد-یاکوب (Creutzfeldt-Jakob Disease) یا دمانس ناشی از کمبود ویتامین B12، اختلالات تیروئید یا عفونت‌ها (که برخی از آنها قابل برگشت هستند).

آلزایمر (Alzheimer’s Disease): شایع‌ترین نوع دمانس

بیماری آلزایمر یک بیماری مغزی پیشرونده و تخریب‌کننده است که شایع‌ترین علت دمانس محسوب می‌شود. تقریباً 60 تا 80 درصد موارد دمانس ناشی از آلزایمر است. این بیماری با تغییرات پاتولوژیک خاصی در مغز مشخص می‌شود:

• پلاک‌های بتا-آمیلوئید (Amyloid Plaques): تجمعات غیرطبیعی پروتئین بتا-آمیلوئید در فضای بین سلول‌های عصبی.
• گره‌های نوروفیبریلاری تاو (Tau Tangles): پیچ‌خوردگی‌های غیرطبیعی پروتئین تاو در داخل سلول‌های عصبی.

این پلاک‌ها و گره‌ها به مرور زمان باعث آسیب و مرگ سلول‌های عصبی می‌شوند که منجر به کوچک شدن مغز و اختلال در ارتباطات عصبی می‌گردد.

علائم آلزایمر:

علائم آلزایمر معمولاً به تدریج شروع شده و به آرامی پیشرفت می‌کنند. بارزترین علامت آن مشکلات حافظه است که معمولاً اولین علامت قابل توجه است. سایر علائم شامل:

• فراموشی اطلاعات تازه آموخته شده.
• مشکل در حل مسائل یا برنامه‌ریزی.
• دشواری در انجام کارهای آشنا.
• سردرگمی در زمان و مکان.
• مشکلات بینایی و فضایی (مثلاً درک فاصله).
• مشکلات در صحبت کردن و نوشتن.
• قرار دادن اشیا در جای نامناسب و گم کردن توانایی پیدا کردن آن‌ها.
• کاهش یا ضعف قضاوت.
• کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی و کاری.
• تغییرات در خلق و خو و شخصیت.

در مراحل اولیه آلزایمر، افراد ممکن است از مشکلات خود آگاه باشند، اما با پیشرفت بیماری، این آگاهی کاهش می‌یابد.

به طور خلاصه، می‌توان گفت که آلزایمر همیشه منجر به دمانس می‌شود، اما دمانس همیشه ناشی از آلزایمر نیست. دمانس یک اصطلاح کلی برای گروهی از علائم است که بر توانایی‌های شناختی تأثیر می‌گذارد، در حالی که آلزایمر یک بیماری خاص است که باعث این علائم می‌شود.

درک این تفاوت به افراد کمک می‌کند تا تشخیص و مسیر درمان مناسبی را دنبال کنند. اگر شما یا عزیزانتان علائمی از افت توانایی‌های شناختی را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک برای تشخیص دقیق و به موقع بسیار حیاتی است. تشخیص زودهنگام می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و برنامه‌ریزی برای آینده کمک کند.

برای چکاپ سالمندان در منزل کلیک کنید.

علائم اولیه آلزایمر

در اینجا به 10 علامت هشداردهنده اولیه آلزایمر اشاره می‌کنیم:

1. فراموشی‌هایی که زندگی روزمره را مختل می‌کند. شایع‌ترین علامت اولیه آلزایمر، از دست دادن حافظه، به‌ویژه فراموش کردن اطلاعات تازه آموخته شده است. این فراموشی‌ها فراتر از فراموشی‌های طبیعی و گاه‌به‌گاه است.

• مثال: فراموش کردن تاریخ‌های مهم یا رویدادها، تکرار یک سوال یا داستان بارها و بارها، و نیاز فزاینده به کمک‌های حافظه (مانند یادداشت‌ها یا یادآورهای الکترونیکی).

2. چالش در برنامه‌ریزی یا حل مسائل. برخی افراد ممکن است در برنامه‌ریزی یا کار با اعداد دچار مشکل شوند.

• مثال: دشواری در پیروی از یک دستور پخت آشنا، مدیریت هزینه‌های ماهانه یا تمرکز بر یک کار پیچیده.

3. دشواری در انجام کارهای آشنا در خانه، محل کار یا اوقات فراغت. افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است در انجام کارهای روزمره‌ای که قبلاً به راحتی انجام می‌دادند، دچار مشکل شوند.

• مثال: گم کردن مسیر رانندگی به یک مکان آشنا، دشواری در اداره کردن بودجه خانه، یا به یاد آوردن قوانین یک بازی مورد علاقه.

4. سردرگمی در زمان یا مکان. از دست دادن درک تاریخ‌ها، فصول و گذر زمان یک علامت رایج است. همچنین ممکن است درک اینکه کجا هستند یا چگونه به آنجا رسیده‌اند برایشان دشوار باشد.

• مثال: فراموش کردن روز یا ماه جاری، یا گم شدن در محله خودشان.

5. مشکل در درک تصاویر بصری و روابط فضایی. برای برخی افراد، مشکلات بینایی یکی از علائم اولیه است. این ممکن است شامل مشکل در خواندن، قضاوت فاصله و تعیین رنگ یا کنتراست باشد.

• مثال: مشکل در تشخیص چهره‌ها در عکس‌ها، یا مشکل در رانندگی به دلیل قضاوت نادرست فاصله.

6. مشکلات جدید در کلمات گفتاری یا نوشتاری. افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است در پیگیری یا پیوستن به مکالمه دچار مشکل شوند. ممکن است در یافتن کلمه مناسب مشکل داشته باشند یا یک کلمه را تکرار کنند.

• مثال: مکالمات قطع می‌شوند یا فرد نمی‌تواند به یاد بیاورد که چه می‌گفت.

7. گم کردن اشیا و عدم توانایی در بازگشت به عقب برای پیدا کردن آن‌ها. افرادی که آلزایمر دارند ممکن است اشیا را در جاهای غیرمعمول قرار دهند و قادر به پیدا کردنشان نباشند.

• مثال: قرار دادن کلیدها در یخچال، و سپس فراموش کردن چگونگی پیدا کردنشان.

8. کاهش یا ضعف قضاوت. این افراد ممکن است در قضاوت یا تصمیم‌گیری‌ها تغییر کنند.

• مثال: پرداخت پول زیاد به فروشندگان تلفنی، نادیده گرفتن بهداشت شخصی، یا تصمیم‌گیری‌های مالی نامناسب.

9. کناره‌گیری از کار یا فعالیت‌های اجتماعی. به دلیل تغییرات در توانایی‌ها و مشکلات ارتباطی، ممکن است فرد شروع به کناره‌گیری از سرگرمی‌ها، فعالیت‌های اجتماعی، پروژه‌های کاری یا ورزشی کند.

• مثال: از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برد.

10. تغییرات در خلق و خو یا شخصیت. خلق و خو و شخصیت افراد مبتلا به آلزایمر می‌تواند تغییر کند. ممکن است آشفته، مشکوک، افسرده، مضطرب یا ترسو شوند.

• مثال: به راحتی ناراحت شدن در خانه، با دوستان یا در مکان‌هایی که از منطقه راحتی آنها خارج است.

اهمیت تشخیص زودهنگام

در صورت مشاهده هر یک از این علائم در خود یا عزیزانتان، ضروری است که برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام آلزایمر یا سایر انواع دمانس، امکان برنامه‌ریزی برای آینده، دسترسی به درمان‌های حمایتی و در برخی موارد، بهره‌مندی از داروهایی را فراهم می‌آورد که می‌توانند به طور موقت پیشرفت علائم را کُند کنند و کیفیت زندگی را بهبود بخشند.