در این مقاله قصد داریم به مشکلات خونی وپلاکتی بپردازیم با ما همراه باشید.
خون، این مایع حیاتی، سیستمی پیچیده و متشکل از سلول‌های مختلف است که هر یک وظایف خاصی را بر عهده دارند. گلبول‌های قرمز اکسیژن را حمل می‌کنند، گلبول‌های سفید با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند، و پلاکت‌ها نقش کلیدی در فرآیند لخته شدن خون ایفا می‌کنند. هرگونه اختلال در تعداد یا عملکرد این اجزا می‌تواند منجر به مشکلات جدی خونی و پلاکتی شود. در این مقاله به بررسی برخی از شایع‌ترین این مشکلات و پیامدهای آن‌ها می‌پردازیم.
مشکلات خونی وپلاکتی
پلاکت‌ها: سربازان کوچک لخته‌سازی خون
پلاکت‌ها (ترومبوسیت‌ها) قطعات سلولی کوچکی هستند که در مغز استخوان ساخته می‌شوند. نقش اصلی آن‌ها در هموستاز (روند طبیعی بند آوردن خونریزی) است. هنگامی که رگ خونی آسیب می‌بیند، پلاکت‌ها به محل آسیب می‌چسبند، فعال می‌شوند و به یکدیگر می‌پیوندند تا یک درپوش پلاکتی اولیه تشکیل دهند. این درپوش، همراه با عوامل انعقادی، منجر به تشکیل لخته خون پایدار می‌شود که خونریزی را متوقف می‌کند.
مشکلات مربوط به پلاکت‌ها می‌توانند به دو صورت اصلی ظاهر شوند:
- کاهش تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی)
- افزایش تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوز/ترومبوسیتمی)
- اختلال در عملکرد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپاتی)
۱. کاهش تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی)
ترومبوسیتوپنی زمانی رخ می‌دهد که تعداد پلاکت‌ها در خون کمتر از حد طبیعی باشد. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش خطر خونریزی شود. علل شایع ترومبوسیتوپنی عبارتند از:
- کاهش تولید پلاکت در مغز استخوان:
- نارسایی مغز استخوان: مانند لوسمی (سرطان خون)، کم‌خونی آپلاستیک، یا شیمی‌درمانی.
- عفونت‌های ویروسی: مانند سرخک، اوریون، HIV، یا هپاتیت.
- برخی داروها: مانند داروهای شیمی‌درمانی، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، یا داروهای ضدتشنج.
- کمبودهای تغذیه‌ای: مانند کمبود ویتامین B12 یا فولات (به ندرت علت مستقیم).
- افزایش تخریب پلاکت‌ها در بدن:
- پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایمنی (ITP): یک اختلال خودایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به پلاکت‌های خودی حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد.
- پورپورای ترومبوسیتوپنیک ترومبوتیک (TTP) و سندرم همولیتیک اورمیک (HUS): اختلالات نادر و جدی که منجر به تشکیل لخته‌های کوچک در رگ‌های خونی ریز و مصرف پلاکت‌ها می‌شوند.
- عفونت‌های شدید (سپسیس): می‌توانند باعث تخریب پلاکت‌ها شوند.
- بزرگی طحال (هایپراسپلسنیسم): طحال پلاکت‌ها را بیش از حد طبیعی به دام می‌اندازد و از بین می‌برد.
- مصرف برخی داروها: مانند هپارین (HI T).
علائم ترومبوسیتوپنی شامل: کبودی آسان، پتشی (نقاط قرمز کوچک زیر پوست)، خونریزی از لثه یا بینی، خونریزی طولانی‌تر از حد معمول پس از بریدگی، خون در ادرار یا مدفوع، و در موارد شدید، خونریزی داخلی.
۲. افزایش تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوز/ترومبوسیتمی)
ترومبوسیتوز به معنای افزایش تعداد پلاکت‌ها است. این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد، زیرا افزایش پلاکت‌ها می‌تواند منجر به تشکیل لخته‌های خونی ناخواسته (ترومبوز) یا در برخی موارد، حتی خونریزی شود.
- ترومبوسیتوز ثانویه (واکنشی): شایع‌ترین نوع است و معمولاً به دلیل یک بیماری زمینه‌ای دیگر رخ می‌دهد، مانند:
- عفونت‌ها یا التهاب مزمن: مانند بیماری‌های التهابی روده، آرتریت روماتوئید.
- کم‌خونی فقر آهن: بدن برای جبران کمبود آهن، تولید پلاکت‌ها را افزایش می‌دهد.
- جراحی یا تروما: پس از جراحی‌های بزرگ یا آسیب‌های شدید.
- سرطان: برخی از انواع سرطان.
- برداشتن طحال (اسپلنکتومی): طحال مسئول فیلتر کردن و از بین بردن پلاکت‌های قدیمی است؛ با برداشتن آن، پلاکت‌ها تجمع می‌یابند.
- ترومبوسیتمی اولیه (اساسی): یک اختلال نادر در مغز استخوان است که در آن مغز استخوان به طور غیرقابل کنترلی پلاکت‌های زیادی تولید می‌کند. این یک نوع ناهنجاری میلوپرولیفراتیو است و خطر لخته شدن خون و خونریزی را به طور جدی افزایش می‌دهد.
علائم ترومبوسیتوز می‌تواند شامل: سردرد، سرگیجه، ضعف، سوزن سوزن شدن دست‌ها و پاها، و در موارد شدید، علائم لخته شدن خون (مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، یا علائم سکته مغزی) یا خونریزی غیرمعمول.
برای آزمایش در منزل نمونه گیری در منزل کلیک کنید.
آیا پایین بودن پلاکت خون خطرناک است؟
آیا پایین بودن پلاکت خون خطرناک است؟
پایین بودن پلاکت خون که به آن ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) گفته می‌شود، می‌تواند خطرناک باشد و بله، در برخی موارد می‌تواند بسیار جدی باشد. میزان خطر به عوامل مختلفی بستگی دارد:
- شدت کاهش پلاکت:
- کاهش خفیف: اگر تعداد پلاکت‌ها کمی پایین‌تر از حد طبیعی باشد (مثلاً بین ۱۰۰,۰۰۰ تا ۱۵۰,۰۰۰ در هر میکرولیتر)، معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌کند و ممکن است فقط نیاز به پایش داشته باشد.
- کاهش متوسط: در این حالت (مثلاً بین ۵۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰)، ممکن است فرد دچار کبودی آسان‌تر یا خونریزی‌های خفیف‌تر (مانند خونریزی لثه یا بینی) شود. خطر خونریزی جدی در این سطح هنوز پایین است، اما نیاز به بررسی و گاهی درمان دارد.
- کاهش شدید: اگر تعداد پلاکت‌ها به زیر ۵۰,۰۰۰ برسد، خطر خونریزی‌های جدی‌تر، حتی خودبه‌خودی، افزایش می‌یابد. در سطوح بسیار پایین (مثلاً زیر ۱۰,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰)، خطر خونریزی‌های داخلی (مانند خونریزی مغزی یا گوارشی) که می‌توانند کشنده باشند، به طور قابل توجهی بالا می‌رود.
- سرعت کاهش پلاکت:
- اگر پلاکت‌ها به سرعت کاهش یابند، بدن فرصت سازگاری پیدا نمی‌کند و خطر خونریزی بیشتر است.
- کاهش تدریجی ممکن است کمتر خطرناک باشد، زیرا بدن تا حدی خود را وفق می‌دهد.
- علت زمینه‌ای:
- علل خوش‌خیم: برخی علل مانند عفونت‌های ویروسی خفیف یا مصرف داروهای خاص، موقتی هستند و با رفع علت، پلاکت‌ها به حالت عادی برمی‌گردند.
- علل جدی: بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان خون (لوسمی)، نارسایی مغز استخوان، بیماری‌های خودایمنی (مانند ITP شدید) یا اختلالات نادر مانند TTP، می‌توانند بسیار خطرناک باشند و نیاز به درمان فوری و تهاجمی دارند.
- وجود علائم خونریزی:
- اگر فرد با وجود پلاکت پایین، هیچ علامتی از خونریزی ندارد، ممکن است خطر کمتری داشته باشد.
- اما اگر علائمی مانند کبودی‌های بزرگ و بدون علت، پتشی (نقاط قرمز ریز زیر پوست)، خونریزی طولانی از بریدگی‌های کوچک، خونریزی از بینی یا لثه، یا خون در ادرار/مدفوع مشاهده شود، این یک هشدار جدی است و نیاز به توجه پزشکی فوری دارد.
خلاصه:
بله، پایین بودن پلاکت خون می‌تواند خطرناک باشد، به خصوص در موارد شدید یا زمانی که با خونریزی همراه است. این وضعیت نیاز به بررسی دقیق توسط پزشک دارد تا علت آن مشخص شده و درمان مناسب آغاز شود. هرگز نباید پایین بودن پلاکت خون را نادیده گرفت. اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم مربوط به کاهش پلاکت را تجربه می‌کند، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
